سایت خبری تحلیلی جامعه آنلاین

چند وقت پیش، شهیندخت مولاوردی، معاون زنان و خانواده رئیس‌جمهوری از اجرای طرح تاب‌آوری در آخرین سال کار دولت یازدهم خبر داد و گفت: «این طرح از جمله طرح‌های در دستور کار دولت در حوزه زنان و خانواده است که امیدواریم تا پایان سال در کل استان‌های کشور اجرایی شود.» او کاهش خشونت و نزاع‌هایی که زنان، درگیر آنها در خانواده و جامعه هستند را مهم‌ترین هدف اجرای این طرح ملی عنوان کرد و ادامه داد: «به‌کارگیری همه ظرفیت‌های علمی، انسانی و فرهنگی در راستای کاهش آسیب‌های اجتماعی حوزه زنان ضروری است.» مولاوردی توضیح بیشتری نداد که دقیقا در این طرح قرار است چه خدمات و توصیه‌هایی به زنان شود و البته حرف‌هایش خیلی به‌چشم نیامد تا همین یکی، دو روز پیش که مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری کردستان، حرف از تلاش برای افزایش تاب‌آوری زنان با هدف کاهش طلاق گفت. او که به‌تازگی، یکی از فازهای این طرح را در استانش اجرا کرده بود، حرف‌هایی زد که مناقشات زیادی در فضای مجازی و برخی کارشناسان به‌وجود آورد. لیلا آژیر گفت: «رشد طلاق و مشکلاتی که به‌تبع آن، ایجاد می‌شود از دیگر دلایل ضرورت توسعه و تقویت تاب‌آوری زنان است. در‌این‌راستا، موافقتنامه برنامه ارتقای توانمندی زنان و تحکیم خانواده میان معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری و استانداری کردستان منعقد شد.»
این حرف‌ها بازتاب خوبی در فضای مجازی نداشت. خیلی از کاربران با این برداشت که طرح تاب‌آوری قرار است زنان را در برابر ظلم‌هایی که به آنها می‌شود، مقاوم کند به‌جای اینکه اصل ظلم‌ها را از بین ببرد، زبان به انتقاد گشودند؛ انتقادی که با توجه به حرف‌های برخی مسئولان، خیلی هم نابجا نبود. در این میان، خیلی‌های دیگر به نحوه توضیح ماجرا از سوی مسئولان معاونت زنان و خانواده انتقاد می‌کردند و می‌گفتند، نوع طرح مسئله آنها، باعث شده که مردم فکر کنند، قرار است زنان را ساکت کرد و آنها را به تحمل بیشتر فراخواند درحالی‌که هدف از اجرای چنین طرحی، کاملا متفاوت است.
تاب‌آوری به معنی تحمل کردن نیست
زهرا یعقوب‌نژاد، مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری هرمزگان که طرح در استان خودش هم اجرا شده است، در توضیح این تفاوت می‌گوید: «ممکن است تاب‌آوری در عرف ما به‌معنی تحمل‌کردن باشد اما درواقع، این کلمه در علوم اجتماعی و روان‌شناختی، به‌معنی توانمندشدن افراد برای مقابله با مشکلات و مدیریت بهتر آنهاست و مفهومی است که نشان می‌دهد، فرد در برخورد با مشکلات، واکنش بهتری نشان می‌دهد، خود را نمی‌بازد، فرونمی‌پاشد و می‌تواند مشکل به‌وجود آمده را از بهترین و کم‌آسیب‌ترین راه ممکن، رفع کند یا خودش را از این مشکل به سلامت بیرون آورد.»
او ادامه می‌دهد: «درواقع، کاری که معاونت زنان و خانواده در استان‌های مختلف انجام می‌دهد، این است که زنان را در برابر آسیب‌هایی که آنها را تهدید می‌کند، مقاوم و توانمند کند؛ نه‌اینکه آنها را به تحمل هرچه بیشتر و نادیده‌گرفتن خود و آسیب‌هایی که به خودشان ‌وارد می‌شود، دعوت کند.»
یعقوب‌نژاد می‌گوید: «متأسفانه ساختار جامعه ما به‌گونه‌ای است که زنان، بیشتر از مردان در معرض آسیب‌های مختلف قرار دارند و مشکلات پیرامونی، اثر تخریبی بیشتری روی آنها می‌گذارند. دلایل این موضوع هم بسیار گسترده و متعدد است. فرودست نگه‌داشتن زنان از نظر اقتصادی، اجتماعی و آموزشی، از جمله این دلایل هستند. حالا ما در کنار تلاش برای رفع‌کردن این آسیب‌ها باید کاری کنیم که زنان به درجه‌ای از توانمندی برسند تا کمتر آسیب ببینند و بتوانند به سلامت از این مشکلات عبور کنند. درحال‌حاضر، ما زنان زیادی را داریم که در مواجهه با مشکلات، خودشان را گم می‌کنند و فرومی‌پاشند؛ مثلا به ورطه اعتیاد کشیده می‌شوند یا دست به کارهایی می‌زنند که آسیب را بر آنها دوچندان می‌کند. هدف از طرح معاونت زنان، این است که کاری کند زنان به حدی از آمادگی برای مواجهه با مشکلات برسند تا بتوانند بهترین واکنش را داشته باشند.»
تاب‌آوری برای کاهش طلاق؟
وقتی به عملکرد معاونت زنان و خانواده ریاست‌جمهوری در طرح افزایش تاب‌آوری زنان می‌پردازیم باید به حرف‌های مناقشه‌انگیزی که درباره کاهش طلاق به‌عنوان یکی از اهداف این طرح، زده ‌شد هم بپردازیم. در این مورد، برخی معتقد هستند افزایش تاب‌آوری می‌تواند در کاهش طلاق مؤثر باشد اما نباید به چشم گذشت بی‌فایده زنان به این مقوله نگاه شود. علیرضا شیری، روان‌شناس و مشاور دراین‌باره می‌گوید: «درواقع، مفهوم افزایش تاب‌آوری، یکی از زیرمجموعه‌های توانمند‌سازی است. وقتی ما درباره لزوم افزایش تاب‌آوری در خانواده با هدف کاهش طلاق، حرف می‌زنیم به این مفهوم نیست که افراد را تشویق کنیم که هر چقدر در زندگی ظلم دیدند و مشکل داشتند، طلاق نگیرند و تحمل کنند بلکه به این معناست که افراد را از نظر ذهنی و روانی توانمند کنیم تا بتوانند در راستای حل مشکلات، بهترین قدم را بردارند به جای اینکه در اولین وهله، به فکر جداشدن و پایان‌دادن به زندگی باشند.»
شیری ادامه می‌دهد: «مشکلات مختلفی، یک زندگی زناشویی را تهدید می‌کنند؛ مثلا شما فکر کنید در خانواده‌ای، یکی از فرزندان از دست می‌رود یا یک مشکل بزرگ سلامتی برای یکی از افراد پیش می‌آید. اگر اعضای این خانواده و از همه مهم‌تر زن و شوهر از حد مناسبی تاب‌آوری برخوردار باشند، می‌توانند در کوران چنین مشکلاتی، بازهم خودشان را پیدا کنند و خانواده را نجات بدهند اما اگر سطح تاب‌آوری بین آنها کم باشد به‌سرعت شاهد بروز مشکلات دیگر و ازهم پاشیدن خانواده خواهیم بود.»شیری اعتقاد دارد که وقتی می‌خواهیم با روش افزایش تاب‌آوری در مسیر کاهش طلاق، قدم برداریم باید مردان را هم درنظر بگیریم، نه‌فقط زنان. او می‌گوید: «مشخصا زنان، بیشتر از مردان در معرض آسیب هستند که این آسیب‌ها اجتماعی‌اند اما در مقوله‌ای مانند طلاق، نمی‌توان یک‌طرفه به ماجرا پرداخت و اگر این کار را بکنیم به آن نتیجه‌ای که مدنظرمان است، نخواهیم رسید زیرا در بسیاری از خانواده‌ها مردان احساس می‌کنند باید بار تمام مشکلات را به‌دوش بکشند و زیر این بار کم می‌آورند؛ بنابراین باید در کنار زنان به افزایش تاب‌آوری و توانمند‌سازی مردان هم بپردازیم.»
تاب‌آوری، یک مفهوم مدیریتی است
گیتی خزاعی، جامعه‌شناس هم درباره طرح معاونت زنان ریاست‌جمهوری می‌گوید: «بسیاری تصور می‌کنند «تاب‌آوری» یعنی «تحمل» و ارتقای تاب‌آوری به معنای افزایش تحمل افراد در مواجهه با رویدادهاست درحالی‌که تاب‌آوری یک اصطلاح مدیریتی بوده و به‌عنوان معادل واژه Resilience پیشنهاد شده است. «ارتقای تاب‌آوری» به یک معنا، می‌تواند به معنی توانمندسازی گروه‌های اجتماعی هم به کار برود، به شرطی که تأکید استفاده‌کننده‌ها بر جست‌وجوی راهکارهای مدیریتی برای توانمندسازی پایدار گروه‌های اجتماعی باشد اما ارتقای تاب‌آوری گروه‌های اجتماعی، به معنای تخصصی، مفهومی فراتر از توانمندسازی آنهاست و شامل مفاهیمی از جمله انطباق (Adaptation) و ‌توانمندسازی (Empowerment) می‌شود و به واقع، نوعی مدیریت بر بحران است؛ به این معنا، انطباق هم ‌یک عمل انطباقی در شرایط بحرانی نیست، بلکه برنامه‌ریزی هوشمندانه برای کاهش آثار و پیامدهای ناشی از مسئله بر فرد یا گروه اجتماعی است.»
او در حرف‌هایش به نقش تاب‌آوری در سطوح کلان مدیریتی و ارتباط آن با مسائل مربوط به زنان می‌پردازد و می‌گوید: «توانمندسازی، یک کنش مدیریتی است که باید برای ارتقای آن صرف‌نظر از شرایط موجود اقدام ‌کرد اما هدف از ارتقای تاب‌آوری، یافتن راه‌هایی است که بتوان با استفاده از آنها و با برنامه‌ریزی هوشمندانه، آثار و پیامدهای ناشی از وقوع یک مسئله را کاهش داد و شامل برنامه‌ریزی‌های کلان مدیریتی هم می‌شود و فقط بر فرد متمرکز نیست. مثلا ایجاد قوانین‌ حمایتی که بتواند از آثار و پیامدهای اجتماعی طلاق بر زنان بکاهد، راهکاری برای ارتقای تاب‌آوری اجتماعی زنان درباره طلاق محسوب می‌شود، نه افزایش تحمل آنها برای کنارآمدن با مشکلاتی که در خانواده وجود دارد و ‌خانواده را به سمت طلاق هدایت می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: باید به این نکته توجه کنیم که اساسا تاب‌آوری را ‌برای فرد به کار نمی‌بریم. این بیشتر یک مفهوم مدیریتی است که به معنای اندیشیدن راهکارهایی برای کاهش پیامدها بر گروه‌های اجتماعی به کار می رود. وقتی می‌گوییم ارتقای تاب‌آوری اجتماعی با تأکید بر زنان، یعنی اندیشیدن راهکارهایی برای کاهش پیامدهای مشکلات اجتماعی (یا خانوادگی) بر زنان به طور عام. در مورد طلاق، ارتقای تاب آوری بیشتر در حوزه تدوین قوانین حقوقی، قابل تأمل است.

وقایع اتفاقیه

لینک کوتاه: